De leerplichtambtenaar controleert dat ouders, leerlingen en scholen de regels van de Leerplichtwet naleven.
Een school moet verzuim melden bij de leerplichtambtenaar, als een leerling langer dan drie dagen ongeoorloofd (zonder toestemming) afwezig is. De leerplichtambtenaar onderneemt dan actie, geeft informatie en zorgt voor begeleiding en bemiddeling.
De leerplichtambtenaar helpt ook bij doorverwijzen naar hulpverleners of bij zoeken naar een andere school of opleiding. De leerplichtambtenaar bestrijdt verzuim en voortijdig schooluitval.
Ook kan de leerplichtambtenaar toestemming geven voor verlof wegens bijzondere omstandigheden. Dit is alleen het geval als het gaat om meer dan 10 dagen.